METODY AKTYWIZUJĄCE W PRACY DYDAKTYCZNO- WYCHOWAWCZEJ W PRZEDSZKOLU

  Wiek przedszkolny jest bardzo ważnym okresem w życiu każdego dziecka. Jest to czas konstruowania własnego „Ja”, czas tworzenia kontaktów z innymi ludźmi, czas budzenia się uczuć do innych ludzi. Dzieci w tym wieku stosunkowo łatwo poddają się działaniom wspomagającym ich rozwój. Każde dziecko rodzi się wszechstronnie uzdolnione, z pełną możliwością rozwoju we wszystkich kierunkach, potencjalna inteligencją, zadatkami na rozwijanie twórczości oraz dużym talentem społecznym. Trzeba zatem stworzyć mu możliwość maksymalnego rozwoju. To my dorośli, rodzice, nauczyciele powinniśmy odgrywać  znaczącą rolę w zapewnieniu im pełnej samorealizacji. Pomagając dziecku w drodze do wspaniałej przyszłości wzbogacamy nie tylko świat dziecka, ale także swój własny.         Współczesna edukacja przedszkolna kładzie nacisk na nowy styl pracy z dzieckiem. Nauczyciel traktuje dziecko jako partnera, pomaga mu w indywidualnym rozwoju. Wskazuje, w jakim kierunku rozwój ten może i powinien zmierzać. W tym celu działania edukacyjne nauczyciela powinny być skierowane na stosowanie różnorodnych metod pracy dydaktyczno – wychowawczej. Skierowane  na dziecko, jego wychowanie, oraz prawidłowy i wszechstronny rozwój. Wychodzą naprzeciw ogólnym potrzebom życia społecznego i gospodarczego oraz związanej z tym sytuacji rodziny. Stosowane w przedszkolu metody prowadzenia zajęć odnoszą się do sposobów pracy nauczyciela z dziećmi i służą realizacji wyznaczonych celów zajęć.

Można wyodrębnić trzy grupy metod: oglądowe, słowne i praktycznego działania. Przenikają się one wzajemnie i rzadko występują w swojej czystej postaci. Jednak niektóre z nich są dominujące w konkretnych rodzajach zajęć.

Metoda oglądowa – oparta na pokazie i obserwacji pojawia się podczas spacerów, wycieczek, czy oglądania różnego rodzaju ilustracji.

Metoda słowna – wykorzystywana jest w czasie słuchania różnego rodzaju utworów literackich: wierszy, opowiadań, bajek itp.

Obok metod działań odnoszących się do organizacji pracy nauczyciela można wyodrębnić metody odnoszące się do działań dziecka związanych z procesem uczenia się. Przedstawiają one możliwości wielostronnego uczenia polegające na:

• przyswajaniu (podanego, gotowego materiału)
• odkrywaniu ( nowych wiadomości podczas rozwiązywania problemów, oraz samodzielnego poszukiwania)
• przeżywaniu ( różnorodnych treści i wartości)
• działaniu (polegającym na zmienianiu rzeczywistości i samego siebie poprzez sprawdzanie wiadomości w praktyce)

Wielostronne uczenie się przeciwstawia się jednostronnemu uczeniu się, czyli nauczaniu opartemu głownie na przyswajaniu gotowej wiedzy podanej przez nauczyciela. Takiemu wielostronnemu uczeniu się odpowiadają metody nauczania, takie jak:

-  metody podające : opowiadanie, pogadanka, historyjka obrazkowa, wiersze, piosenki

-  metody problemowe: gry dydaktyczne , inscenizacja

- metody aktywizujące (przeżywanie): drama, wystawa, pokaz, „burza mózgów”

- metody praktyczne ( działanie) : ćwiczenia

Dobór metod zależy od indywidualnych możliwości dzieci oraz od tego, jakie umiejętności zaplanowaliśmy kształcić w danej chwili. Zatem najlepszymi metodami są te, które aktywizują i motywują dziecko oraz umożliwiają praktyczne zastosowanie zdobytej wiedzy. Zarówno wszystkie metody jak i techniki służą wspomaganiu wszechstronnego rozwoju dziecka rozbudzając jego aktywność twórczą, zapewniając pozytywną motywację do podejmowania zadań, a tym samym rozwijając wiarę we własne siły i możliwości. Aktywność dzieci w edukacji przedszkolnej jest w centrum zainteresowania nauczycieli, którzy dążą do stworzenia takich sytuacji edukacyjnych by ich wychowankowie odgrywali czynną rolę w realizacji określonych zadań. Służą ku temu metody aktywizujące.

1. Burza mózgów

      Jest  to,  najprostsza metoda aktywizująca. Pozwala na zgromadzenie w krótkim czasie dużej ilości pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu. Plusem tego sposobu jest możliwość modyfikowania cudzych pomysłów lub na zasadzie skojarzenia podawanie innych. W czasie burzy mózgów pracuje się indywidualnie, ale na rzecz całego zespołu, którego zadaniem jest zgromadzenie jak największej liczby pomysłów czy faktów do danego problemu. Burzę mózgów stosuje się jako:

• rozgrzewkę umysłową
• dla ustalenia zakresu posiadanej wiedzy
• dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy
• dla znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu

Zastosowanie podczas pracy z dziećmi burzy mózgów pozwala na:

• włączenie wszystkich dzieci do pracy
• szybkie zgromadzenie dużej ilości pomysłów
• przeprowadzenie rozgrzewki umysłowej
• naukę zwięzłego wyrażania myśli
• sprawdzenie posiadanej wiedzy

2. Mapa pojęciowa

      To metoda  wizualnego przedstawiania problemu z wykorzystaniem schematów, zwrotów, rysunków, symboli. Celem stosowania tej metody jest usystematyzowanie zdobytej wiedzy lub wizualizacja posiadanych wiadomości. W trakcie pracy ta metodą dzieci doskonalą umiejętności techniczne takie jak: czytanie, pisanie, rysowanie, umiejętności umysłowe min: planowanie, klasyfikowanie. Muszą również współdziałać ze sobą, przekonywać o swoich racjach, ale także rezygnować ze swoich pomysłów na rzecz dochodzenia do porozumienia.

Efekty pracy z mapa pojęciową:

• uczy samodzielnego zdobywania wiedzy
• uczy posługiwania się nowymi pojęciami
• daje okazję doskonalenia czytania ze zrozumieniem
• ułatwia zapamiętanie poznanych faktów poprzez poszukiwanie, segregowanie wiadomości, przedstawienie postaci w ruchu
• uczy uważnego słuchania
• uczy oceny i samooceny
• daje szansę wykazania się dzieciom o różnych zdolnościach
• stwarza możliwość współpracy
• uczy zadawania pytań i udzielania odpowiedzi

3. Metoda projektu

       Jedną z kluczowych umiejętności w jakie przedszkole wyposażyć ma dziecko, to twórcze myślenie. Taką możliwość daje metoda projektów. Polega ona na wykonaniu przez dzieci zadań poprzez samodzielne poszukiwania pod opieką nauczyciela. Dzieci w trakcie pracy nad projektem uczą się:

• przeprowadzania rozmów
• samodzielnego poszukiwania materiałów
• współdziałania w grupie
• odpowiedzialności

4. Drama

      Drama polega na wczuwaniu się w role, na improwizacji, która angażuje ruch, gest, mowę, myśli, uczucia. Drama uczy rozumienia siebie i innych na poziomie emocji i uczuć. Głównym sposobem pracy w dramie jest bycie w roli. Polega ona na tym, że dziecko jest sobą w nowej roli, nieznanej sytuacji. Drama jest:

• doskonałym ćwiczeniem językowym
• rozwija myślenie i wyobraźnię
• uczy komunikatywności
• ćwiczy koncentrację i spontaniczność
• ułatwia zapamiętywanie odgrywanych ról
• pozwala zrozumieć przeżycia i zachowania innych ludzi

5. Gry planszowe

      Gry i zabawy są znanym elementem zajęć w przedszkolu. Oprócz dobrej zabawy niosą ze sobą treści dydaktyczne i wychowawcze. Uczą ścisłego przestrzegania reguł. Gry planszowe wpływają na:

• twórcze myślenie
• rozwijają wyobraźnię
• zmuszają do współdziałania
• wymuszają precyzyjne redagowanie poleceń
• są niekonwencjonalnym sposobem uczenia się
• dają satysfakcję z wykonanej pracy
• treści ujęte w grach głęboko zapadają w pamięć

Obok głównych metod aktywizujących stosowanych w pracy z dzieckiem nauczyciele stosują także inne metody i techniki aktywizujące wszechstronny rozwój dzieci.

6. Ruch rozwijający V.Sherborne

      Weronika Sherborne wypracowała system ćwiczeń ruchowych pod nazwą Ruch Rozwijający. Jest to program nastawiony na rozwijanie przez odpowiednie ćwiczenia i zabawy ruchowe takich cech jak: poczucie własnej wartości i pewności siebie, poczucie bezpieczeństwa, odpowiedzialność , wrażliwość, umiejętność nawiązywania kontaktów z drugą osobą. Ruch Rozwijający zgodnie z rolą jaką przypisuje autorka, wyraża główną ideę metody: posługiwanie się ruchem jako narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka. System ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka zaspokajanych w kontakcie z drugą osobą. Podstawowe założenia tej metody to rozwijanie przez ruch:

• świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego
• świadomości przestrzeni i działania w niej
• dzielenia przestrzeni z innymi osobami i nawiązywanie z innymi bliskiego kontaktu

Udział w ćwiczeniach ma na celu stworzenie  dziecku okazji do poznania własnego ciała, usprawniania motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i możliwości ruchowych.

7. Metoda Carla Orffa

      Twórca tej metody wyszedł z założenia, iż ćwiczenia gimnastyczne należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno – muzyczną, oraz kulturą słowa. Jego zdaniem muzyka rodzi się z mowy, ruchu i gestu. Oznacza to w praktyce, że wykorzystane i przetworzone na język muzyczny powinno być to, co dziecku najbliższe: słowo, gest, ruch, otoczenie. Zaspokojenie potrzeby ruchu w formie dobranej przez samo dziecko, daje okazję do rozładowania napięć emocjonalnych, do ich odreagowania.

8. Metoda gimnastyki twórczej Rudolfa Labana

      Metoda ta, nazywana jest także metodą improwizacji ruchowej. Ważną rolę odgrywa tu inwencja twórcza ćwiczącego, jego pomysłowość , fantazja oraz doświadczenia ruchowe. Operuje się tu zadaniami ruchowymi otwartymi i zamkniętymi, opowieścią ruchową, pantomimą, mimiką, groteską, ćwiczeniami muzyczno – ruchowymi przy użyciu instrumentów perkusyjnych, zabawami rytmiczno – tanecznymi, które komponują się następnie w małe układy.

9. Metoda aktywnego słuchania muzyki według Batii Strauss.

      Metoda Batii Strauss pozwala na przybliżenie dzieciom muzyki klasycznej. Dzieci aktywnie słuchają tzn. słuchając wykonują proste ruchy rytmiczne siedząc lub proste ruchy taneczne proponowane przez nauczyciela. W przypadku dzieci młodszych są to proste ruchy ilustracyjne, krótkie opowiadania związane z każdym utworem muzycznym. Poprzez „aktywne słuchanie” dzieci nieświadomie poznają strukturę utworu muzycznego. Kontakt z muzyką jest dla dziecka źródłem twórczych poczynań, różnorodnych poszukiwań, stymuluje dziecko do samo wyrażania się np. w tańcu, śpiewie. Poprzez kontakt z muzyką rozwijają się u dziecka dodatnie cechy charakteru, zdolności poznawcze, a cała osobowość kształtowana jest harmonijnie i wszechstronnie.

10. Dziecięca matematyka E.G. Kolczyńskiej i E. Zielińskiej

      Metoda ta, pozwala na uzyskanie znacznego przyrostu dziecięcych kompetencji. Dzieci są o wiele lepiej przygotowane do szkoły. Rozumują  operacyjnie lepiej od rówieśników i chętnie rozwiązują trudne intelektualnie zadania. Potrafią się przez dłuższy czas koncentrować na zadaniach wymagających wysiłku intelektualnego. Interesują się wszystkim, co wiąże się z liczeniem. Potrafią liczyć do trzydziestu i dalej. Sprawnie dodają i odejmują w „pamięci”. Układają i rozwiązują zadania z treścią i są tym żywo zainteresowane. Doskonale orientują się w przestrzeni. Powyższe rezultaty udaje się osiągnąć w trakcie interesujących dzieci zajęć, pełnych zabawy i radosnych przeżyć.

11. Odimienna nauka czytania wg Ireny Majchrzak

      Odimienna metoda nauki czytania jest programem edukacyjnym mającym na celu wczesne kształcenie umiejętności czytania z pełnym rozumieniem tekstu od samego początku. Zaczynamy od imienia dziecka, które zamierzamy wprowadzić w świat pisma. Ta metoda jest propozycją alternatywną w stosunku do najpowszechniejszej w Polsce stosowanej metody analityczno – syntetycznej. Podstawowym celem programu jest wykształcenie kompetencji czytelniczych w wieku przedszkolnym, przez stworzenie dziecku warunków do samodzielnej obserwacji, dostrzegania różnic i podobieństw między różnymi elementami pisma i w efekcie do czytania tekstu ze zrozumieniem. Program zawiera taki łańcuch zajęć i gier dzięki , którym dziecko w drodze samodzielnego rozumowania odkrywa i opanowuje technikę czytania. Wszystkie ogniwa tego łańcucha nastawione są na rozwój inteligencji dziecka.

12. Pedagogika zabawy Klanza

      Nazwa tej metody nasuwa skojarzenia: coś jest przyjemne, coś wyzwala spontaniczność, coś wyzwala radość. Pedagogika ta włącza do nauczania i wychowania metody kreatywne, aktywizujące, pobudzające emocje i wyobraźnię, z przełożeniem ich na takie sytuacje, w których uczestnik grupy może bez lęku rozwijać swoje najlepsze strony. Proponuje zabawy i gry które:

• zapewniają dobrowolność uczestnictwa
• wykluczają rywalizację
• dają możliwość komunikowania się przez słowo, ruch, plastykę oraz inne środki wyrazu

Dzieci w trakcie zabawy pozbywają się stresu i niepewności, stają się otwarci na drugiego człowieka, nabywają poczucia własnej wartości i chęci działania.

Korzyści wynikające z zastosowania metod aktywizujących:

• uruchamiają procesy myślowe oraz emocje
• dają okazje do czynnościowego poznawania rzeczywistości
• mobilizują nauczyciela i ucznia do twórczych rozwiązań
• uczą prawidłowej i skutecznej komunikacji
• kształtują postawę otwartości i tolerancji
• uczą interpretowania i oceniania własnych działań
• rywalizację zastępują współdziałaniem
• są atrakcyjne
• chronią przed nuda i monotonią
• poprawiają nastrój i dodają energii, a nauka wydaje się być zabawą

           Należy podkreślić, że metody aktywizujące wpływają na podniesienie sprawności intelektualnych dzieci, wyzwalają u nich aktywność, pomysłowość i inwencję twórczą, uczą wzajemnej współpracy, komunikowania się podejmowania nowych wyzwań i odpowiedzialności za wynik własnej pracy i pracy grupy. Korzyści wynikające ze stosowania metod aktywizujących są ta wielkie, że metody te powinny stanowić podstawę w procesie kształcenia i wychowania.

                                                                                                 Referat opracowały:

                                                                                                   Barbara Burczak

                                                                                                   Barbara Kuszneruk            

Literatura :

1. Gloton R. „Twórcza aktywność dziecka” W-wa. 1985r.
2. Dudzikowa M. „Wychowanie przez aktywne uczestnictwo” W- wa 1987r.
3. Domań R. „Metody pedagogiki zabawy w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym” Lublin 2003r.
4. Wprowadzenie do pedagogiki zabawy – wyd. Klanza
5. Majchrzak I. „Wprowadzenie dzieci w świat pisma”
6. Kolczyńska E.G. „Dziecięca matematyka”